آیا عضو یا عضله آسیب‌دیده را ماساژ بدهیم یا نه؟
آیا عضو یا عضله آسیب‌دیده را ماساژ بدهیم یا نه؟بررسی علمی و بالینی
ماساژ درمانی به عنوان یکی از روش‌های مکمل در حوزه توان‌بخشی و بهبود عملکرد عضلات شناخته می‌شود.
اما هنگامی که یک عضو یا عضله دچار آسیب می‌شود، سؤال مهمی مطرح می‌شود: آیا ماساژ در این شرایط مفید است یا ممکن است آسیب بیشتری ایجاد کند؟ پاسخ به این پرسش، نیازمند بررسی نوع آسیب، مرحله‌ی آن، و هدف درمان است.
تعریف آسیب عضلانی و انواع آن
- آسیب‌های عضلانی به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- کشش عضله (Strain): کشیده شدن یا پارگی جزئی تارهای عضلانی.
- کبودی عضلانی (Contusion): ضربه مستقیم به عضله که موجب خون‌مردگی می‌شود.
- پارگی کامل عضله: در این حالت عضله به‌صورت کامل پاره شده و معمولاً نیاز به جراحی دارد.
علاوه بر این، عضلات ممکن است به دلیل استفاده‌ی بیش از حد یا فعالیت شدید ورزشی
دچار درد تاخیری (DOMS) شوند که به‌خودی‌خود آسیب به حساب نمی‌آید، اما با درد و محدودیت عملکرد همراه است.
آیا ماساژ در مراحل اولیه آسیب مفید است؟
در مرحله‌ی حاد آسیب (معمولاً ۴۸ تا ۷۲ ساعت اول)، بافت عضلانی دچار التهاب، تورم، و گاهی خون‌ریزی داخلی می‌شود. در این مرحله، اصول کلی درمان شامل استراحت، یخ‌گذاری، فشار (باند کشی) و بالا نگه‌داشتن عضو است. به این پروتکل اصطلاحاً RICE گفته می‌شود.
در این بازه‌ی زمانی، ماساژ دادن توصیه نمی‌شود. چرا که:
ماساژ ممکن است جریان خون را به ناحیه‌ی آسیب‌دیده افزایش دهد و التهاب را تشدید کند.
ممکن است منجر به گسترش خون‌مردگی و افزایش آسیب به فیبرهای عضلانی شود.
در صورتی که پارگی عمیق وجود داشته باشد، فشار ناشی از ماساژ می‌تواند روند ترمیم را مختل کند.
چه زمانی ماساژ می‌تواند مفید باشد؟
پس از عبور از مرحله‌ی حاد (یعنی پس از ۳ تا ۵ روز)، در صورت بهبود نسبی التهاب، ماساژ درمانی می‌تواند وارد فرآیند توان‌بخشی شود. البته، این مسئله کاملاً وابسته به شدت آسیب و نظر پزشک یا فیزیوتراپیست است. در این مرحله، ماساژ می‌تواند مزایای زیر را داشته باشد:
بهبود گردش خون و اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها
کاهش اسپاسم عضلانی
تسریع در دفع مواد زاید متابولیک مانند اسید لاکتیک
افزایش انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی عضله
کاهش درد مزمن ناشی از خشکی عضلات یا چسبندگی بافتی
ماساژ در درد عضلانی تأخیری (DOMS)
اگر درد عضله به دنبال فعالیت سنگین ورزشی و بدون سابقه آسیب مشخص بروز کرده باشد،
احتمالاً با درد عضلانی تأخیری مواجه هستید. در این حالت، ماساژ سبک و موضعی، به‌ویژه در همان روز یا روز بعد از
فعالیت، می‌تواند به کاهش درد و سرعت بازگشت عملکرد عضله کمک کند.
البته، شدت و نوع ماساژ در این شرایط باید متناسب با وضعیت عضله انتخاب شود.
استفاده از فوم رولرها، تکنیک ماساژ بافت نرم، و ماساژ سوئدی ملایم می‌تواند مفید باشد.
در چه مواردی ماساژ ممنوع است؟
در برخی شرایط، ماساژ نه تنها مفید نیست بلکه ممکن است خطرناک باشد. این موارد عبارت‌اند از:
پارگی کامل عضله
وجود التهاب حاد و قرمزی و گرمای موضعی
مشکوک بودن به لخته خونی (ترومبوز)
وجود زخم باز یا آسیب پوستی
آسیب عصبی یا فشار مستقیم بر روی عصب (مانند سیاتیک شدید)
نوع ماساژ مناسب پس از آسیب
پس از تأیید متخصص، می‌توان از تکنیک‌های زیر استفاده کرد:
ماساژ سوئدی:
برای بهبود جریان خون و آرام‌سازی عضلات
ماساژ عمقی بافت (Deep Tissue):
در مراحل بعدی توان‌بخشی و برای رفع چسبندگی‌ها
ماساژ لنفاوی:
برای کاهش تورم
ماساژ نقطه ماشه‌ای (Trigger Point):
برای رفع دردهای ارجاعی
انتخاب نوع ماساژ چگونه باید باشد ؟
البته انتخاب نوع ماساژ باید توسط فیزیوتراپیست یا ماساژتراپیست آموزش‌دیده انجام شود.
ماساژ به تنهایی نمی‌تواند تمامی نیازهای ترمیمی عضله آسیب‌دیده را برآورده کند.
تمرینات کششی، تقویتی، الکتروتراپی و تمرینات تعادلی نیز باید در کنار ماساژ برای بازگشت
کامل عملکرد مورد توجه قرار گیرند.
ماساژ عضله یا عضو آسیب‌دیده بستگی زیادی به مرحله آسیب، شدت آن و تشخیص تخصصی دارد.
در مرحله حاد، ماساژ معمولاً ممنوع است، اما در مراحل بعدی و با رعایت اصول علمی، می‌تواند
به‌عنوان بخشی از فرآیند توان‌بخشی نقش مؤثری ایفا کند.
بهترین راهکار، مشورت با پزشک یا فیزیوتراپیست پیش از انجام هرگونه اقدام درمانی مستقل است.
ماساژ، اگرچه می‌تواند تأثیرات مثبتی بر بهبود عملکرد عضلانی داشته باشد، اما در برخی شرایط
خاص نه تنها سودمند نیست، بلکه می‌تواند موجب تشدید آسیب یا بروز عوارض جدی شود.
آگاهی از موارد ممنوعیت ماساژ برای درمانگران و ورزشکاران بسیار مهم است.
مهم‌ترین شرایطی که ماساژ در آن‌ها ممنوع یا به‌شدت با احتیاط توصیه می‌شود
- آسیب حاد عضلانی (مرحله التهاب اولیه)
شامل ۴۸ تا ۷۲ ساعت ابتدایی پس از آسیب
علامت‌ها: درد شدید، تورم، گرما، کبودی
خطر: تشدید خون‌ریزی داخلی، افزایش التهاب و تأخیر در ترمیم
- پارگی کامل عضله یا تاندون
نیاز به مداخله جراحی دارد
ماساژ ممکن است باعث جدا شدن بیشتر بافت‌ها یا پارگی مجدد شود
تشخیص دقیق از طریق MRI یا سونوگرافی انجام می‌شود
- وجود کبودی شدید یا هماتوم
ماساژ روی ناحیه دارای خون‌مردگی عمیق یا سطحی می‌تواند خون‌ریزی را افزایش دهد
باعث پراکندگی خون و فشار به بافت‌های مجاور می‌شود
عضله ی آسیب دیده
- ترومبوز (لخته خون) یا مشکوک به آن
ماساژ ممکن است لخته را جابجا کند و منجر به آمبولی ریه یا سکته شود
معمولاً در وریدهای عمقی پا (DVT) دیده می‌شود
علائم هشدار: ورم یک‌طرفه، درد، قرمزی، احساس گرما
- وجود زخم باز، بریدگی یا سوختگی روی پوست
ماساژ باعث انتقال آلودگی و عفونت می‌شود
احتمال افزایش آسیب به بافت‌های باز وجود دارد
- بیماری‌های عفونی موضعی یا عمومی
مثل تب، آنفولانزا، عفونت پوستی (سلولیت)، آبسه
ماساژ می‌تواند باعث گسترش عامل عفونی در بدن شود
- آسیب عصبی یا گیر افتادن عصب
مانند فشار بر روی عصب سیاتیک، گیر افتادگی عصب اولنار یا کارپال تونل
- آیا عضو یا عضله آسیب‌دیده را ماساژ بدهیم یا نه؟
شکستگی استخوان یا مشکوک به شکستگی
ماساژ روی ناحیه شکستگی یا اطراف آن ممکن است قطعات استخوان را جابجا کرده
یا باعث آسیب به بافت‌های اطراف شودباید ابتدا توسط تصویربرداری پزشکی تأیید یا رد شود
- سرطان یا توده‌های ناشناخته
ماساژ ممکن است به جابجایی سلول‌های بدخیم منجر شود
در بیماران مبتلا به سرطان، فقط با تأیید پزشک و توسط درمانگر مجرب انجام می‌شود
- بیماری‌های خونی یا مصرف داروهای رقیق‌کننده خون
مانند هموفیلی یا مصرف وارفارین
خطر خون‌ریزی زیرپوستی یا داخلی در این افراد بالاست
- تب یا وضعیت‌های عمومی حاد
بدن در شرایط التهاب عمومی یا تب، تحمل تحریک‌های فیزیکی مانند ماساژ را ندارد
ماساژ ممکن است فشار بیشتری به سیستم قلبی‌عروقی وارد کند
- بارداری (در برخی نقاط یا مراحل خاص)
برخی نقاط فشار خاص می‌توانند در سه‌ماهه اول یا در نزدیکی زمان زایمان تحریک خطرناک ایجاد کنند
فقط باید توسط درمانگرآموزش دیده در زمینه ماساژ بارداری انجام شود
- پوکی شدید استخوان
فشار ماساژ ممکن است منجر به ترک یا شکستگی استخوان شود، به‌ویژه در سالمندان
جمع‌بندی
ماساژ در شرایط خاص می‌تواند مضر یا حتی خطرناک باشد. در هر یک از موارد بالا، قبل از انجام ماساژ باید با پزشک، فیزیوتراپیست یا درمانگر حرفه‌ای مشورت شود. تشخیص صحیح نوع آسیب و مرحله آن، کلید انتخاب صحیح زمان و روش ماساژ است. در صورت وجود هرگونه شک یا علامت هشداردهنده، بهتر است از انجام ماساژ خودسرانه پرهیز شود.
گرد آورنده : فخرالدین کریمزاده
